Erechtheion Tapınağının Tarihi ve Mimarisi

Atina'daki Akropolis'in tepesinde bir mimari harikası olan Erechtheion, antik Yunan dünyasının sanatsal ve mimari hünerinin bir kanıtı olarak duruyor. Etkileyici tasarım ve mimari tarzı daha iyi takdir etmek için, ikonik tapınağı gezmeden önce Akropolis'in büyüleyici tarihini de araştırmaya zaman ayırın.

Erechtheion'un İnşası

Akropolis tepesinde Tunç Çağı'na kadar uzanan yerleşimlere dair kanıtlar bulunsa da, o döneme ait yapılar hakkında çok az şey bilinmektedir. Erechtheion'un, MÖ 480 yılında Persler tarafından yıkılan Athena Polias'a adanmış eski bir tapınağın yerine inşa edildiği düşünülmektedir. Erechtheion'un inşasına MÖ 421 yılında başlanmış ve 15 yıl sonra, MÖ 406 yılında tamamlanmıştır. Bununla birlikte, tamamlanma yolculuğunun zorlukları da yok değildi. MÖ 413 ve 409 veya 408 yılları arasında Atina kuvvetleri Sicilya'da yıkıcı bir yenilgiye uğramış ve tapınağın inşası geçici olarak durmuştur.

Atinalı vizyoner mimar Mnesikles, Erechtheion'u tasarlamasıyla tanınır. Antik tarihçi Plutarkhos'a göre, etkileyici portföyünde Akropolis'in törensel giriş kapısı Propylaea da bulunmaktadır. Tapınağın tasarım ve dekorasyonunda kendisine yardımcı olan ünlü heykeltıraş Phidias, aynı zamanda Atinalı devlet adamı Perikles tarafından Parthenon'u eserleriyle süslemekle görevlendirilmişti. Akropolis ve Parthenon arasındaki fark hakkında daha fazla bilgiyi buradan edinebilirsiniz.

Akropolis'teki diğer yapılarda olduğu gibi Erechtheion da beyaz mermerden kabartma heykeller içeren Elefsina'dan gelen siyah kireçtaşı frizleri ile Pentelik mermerden inşa edilmiştir. Süslü sütunlar boyanmış ve yaldızlı bronz ve kakmalı çok renkli boncuklarla bezenmiştir.

Erechtheion'un Eşsiz Mimari Tarzı

Erechtheion'un mimari tarzı, Parthenon'un simetrik ve ağırlıklı olarak Dorik tarzından belirgin bir şekilde ayrılmaktadır. Bunun yerine bu tapınak, Küçük Asya'nın doğusundaki Yunan şehirlerinde ortaya çıkan karmaşık bir İyon tasarımına sahiptir. Buna karşılık, Dor tarzı batı Yunan dünyasında ve Mora Yarımadası'nda gelişmiştir. Atinalılar kendilerini bu iki dünyanın kesişme noktasında gördüklerinden, Akropolis her iki stilin de belirgin etkilerini taşır.

Erechtheion'un benzersiz yerleşim planı, doğu ve batı kısımları arasındaki önemli yükseklik farkı da dahil olmak üzere çeşitli faktörlere atfedilebilir. Dahası, tapınak uzun tarihi boyunca mimari tasarımına da yansıyan çok sayıda dini amaca hizmet etmiştir. Başlangıçta, antik Yunanlılar Erechtheion'a kutsal bir ibadet yeri olarak saygı göstermişlerdir. Ancak zamanla tapınak, önce bir Hıristiyan kilisesi, ardından Franklar döneminde bir saray ve son olarak da Osmanlı yönetimi altında Türk Valisinin ikametgahı ve haremi olarak çeşitli dönüşümler geçirmiştir.

Efsaneler ve Mitler Tapınağı

Erechtheum, Atina'nın mitolojik kökenleriyle ayrılmaz bir şekilde bağlantılıdır. Tapınağın doğu kısmında bulunan en kutsal eşyalar arasında, bazı kaynaklara göre gökten düşmüş olan Athena'nın kült heykeli yer alıyordu. Bu heykel Panathenaea festivalinde ön plandaydı ve her yıl onun için özel bir örtü dokunurdu. Dolaylı kanıtlar heykelin zeytin ağacından yapıldığını, başında bir taç ve küpeler, boynunda bir kolye, altın bir aegis ve göğsünde altın bir gorgon başı olduğunu göstermektedir. Heykelin bir elinde altın bir baykuş ve bir kâse olması da muhtemeldir. Heykelin önünde Callimachus tarafından tasarlanmış altın bir kandil yanıyordu.

Erechtheion'un kuzey sundurması, İon surları ve süslü kabartma şeritleriyle çarpıcı dekorasyonuyla dikkat çekmektedir. Zeminde mermer levhaların eksik olduğu bir bölüm vardır ve kayada bazı oymalar görülebilir. Bunlara Poseidon'un Athena ile şehrin himayesi için yaptığı kavga sırasında üç çatallı mızrağının neden olduğu düşünülmektedir. Bir başka görüşe göre ise Zeus ve tapınağın bu bölümünde mezarı bulunan Erechtheus'u öldüren yıldırımdan kaynaklanmıştır.

Cecrops'un kızlarından birine adanmış olan Pandroseion, Erechtheion'un batı kısmında yer almaktadır. Burası Athena'nın antik Atinalılara hediye ettiği zeytin ağacını diktiği söylenen yerdir. Persler Atina'yı yağmaladıklarında zeytin ağacı yakılmış olsa da, ertesi gün mucizevi bir şekilde yeniden büyümüştür.

Caryatidler neydi?

Erechtheion'un en ikonik özelliği olan Karyatidler Sundurması, tapınağın güney bölümünde yer almaktadır. Destek sütunları olarak işlev gören yontulmuş kadın figürlerinin Laconic Karyes kentinden bakire kızları temsil ettiği düşünülmektedir, dolayısıyla isimleri de buradan gelmektedir. Karyatidler Sundurması'nın Attika'nın mitolojik yarı yılan kralı Cecrops'un (veya Kekrops) mezarını anmak için yapıldığına inanılmaktadır. Sundurmanın batı tarafındaki bir açıklık mezara erişim sağlıyordu.

Yaklaşık 1.77 metre yüksekliğindeki Karyatidler, Akropolis tepesinin altında Panathenaea alayının geçtiği ana caddeye bakıyordu. Giysilerinin dikey kıvrımları Dor sütunlarının çıkıntılarını anımsatırken, başlarındaki sepetler ve karmaşık saç stilleri tapınağın arşitravının ağırlığını taşıyacak şekilde tasarlanmıştır.

Şu anda Erechtheion'da bulunan Karyatidler, bir zamanlar tapınağı süsleyen orijinallerinin kopyalarıdır. Heykellerden biri, Parthenon'dan günümüze ulaşan dekoratif heykellerin yarısından fazlasıyla birlikte, 1821 Yunan Bağımsızlık Savaşı öncesinde, 1799-1802 yılları arasında Lord Elgin tarafından yerinden sökülmüştür. Bu koleksiyon şu anda British Museum'da sergilenmektedir.

Kalan beş tanesi 1978 yılında koruma, muhafaza ve restorasyon amacıyla tapınaktan çıkarılmıştır ve şu anda Akropolis Müzesinde sergilenmektedir. Yunan hükümeti Akropolis heykellerinin ülkelerine iadesini resmen talep etmiş, Birleşik Krallık hükümeti ve British Museum ise bunu reddetmiştir. Çözüme kavuşturulamayan anlaşmazlık Yunanistan'da büyük bir tartışma kaynağıdır.

Erechtheion'un zengin tarihi, yenilikçi tasarımı ve karmaşık işçiliği tüm dünyada merak ve hayranlık uyandırmaya devam ediyor. Atina'yı şekillendiren kültürel, dini ve tarihi etkilerin eşsiz bir örneği olan Erechtheion, ziyaretçilerini geçmişin gizemlerini ortaya çıkarmaya ve insan yaratıcılığı ve ustalığının olağanüstü başarılarını takdir etmeye davet ediyor.

‍